☄️ Türkçenin Önemli Sözlükleri Ve Yazarları

cBuSo. Türkçe Sözlükler Bir milleti tanıyabilmek için önce dilini bilmek, öğrenmek gerekir. Çünkü dil, milletin en önemli yapı taşlarından birisidir. Çok uzun zamanlardan bu yana Türk halkı içerisinde de dil meselesi önemsenmiş ve hiçbir şekilde ihmal edilmemiştir. Ayrıca Türk dilinin önem verilecek kadar değerli ve geniş bir dil olduğunu, sözlüklerinden anlayabilirsiniz. Türkçe sözlükler, çok uzun zamandan bu yana geliştirilerek topluma sunuluyor. Türk dilinin içerisinde bulunan kelimelerin en iyi şekilde anlaşılması ve tanımlarının yapılmasını sağlıyor. Kelimelerin anlamlarını Türkçe sözlük içerisinden bulabiliyorsunuz. İşte Türkçe sözlüğün önemi de burada devreye giriyor. Birden fazla özelliğinin bulunması, insanların gerekli olduğu anda bu özelliklerden faydalanmalarını sağlıyor. Türkçe sözlükler, Türk dilinde bulunan kelimelerin sıralandığı sözlük olarak bilinmektedir. İçeriğine göz gezdirdiğinizde, kelimelerin gerçek anlamlarını öğrenme şansı elde edersiniz. Ayrıca yabancı kökenli olan kelimelerin anlamları verilirken, dilimize hangi dilden geçtiğiyle ilgili bilgi alma şansınız olur. Bilmediğiniz kelimeler için en doğru kaynaktır. Türkçe kelimelerin gerçek anlamlarını vermesi, Türk milletinin kültürü hakkında bilgi sahibi olmayı kolaylaştırır. Türkçe Sözlük Kullanımı Türkçe sözlükler, kişilerin anlayabileceği ve kolayca incelenebilir şekilde tasarlanmaktadır. Detaylara indiğinizde kelimelerin alfabetik sıraya göre sıralandığını görürsünüz. A’dan başlayarak sıralanan kelimeler, Z’ye kadar belirli bir dizayn içerisinde yerleştirilmiştir. Bu sayede sıralamayı takip edip, istediğiniz kelimenin anlamını bulmak konusunda zorlanmazsınız. Aradığınız kelimenin baş harfi, kelimenin hangi sayfa aralığında olduğunu bulmanız için yol göstericidir. Söz konusu harfi bulmanızın ardından, kelimenin tam konumunu bulmak için ikinci harfine odaklanmanız gerekir. Örneklendirmek gerekirse, eğer sözlük kelimesinin anlamını araştırıyorsanız, ilk olarak S harfine gitmelisiniz. S harfinin işlendiği sayfa aralığını bulduğunuz zaman sıra, Ö harfine gelir. İlk harfin yanındaki diğer harf de alfabetik sıraya göre işlenmektedir. Bu yüzden kelimeyi ararken ilk karşınıza S’den sonra A harfi çıkacaktır. Sıralamayı takip ettiğinizde aradığınız kelimeyi bulabilirsiniz. Bu işlem de karmaşık gibi gelse de aslında bir hayli basittir. Kelimenin kendisini ve anlamını saniyeler içerisinde görebilirsiniz. Kelimeler yazıldıktan sonra “” işareti açılır. Kelimenin hemen karşısında aradığınız temel anlam yer almaktadır. Diğer detayların sözlükten sözlüğe göre değiştiği bilinir. Türkçe Sözlüğün Tarihçesi Türkçe sözlüğün tarihçesine göz atmak gerekirse, tarihi 1074 yılına kadar uzanmaktadır. 1074 yılında bilinen ilk Türkçe sözlük Divanü Lügati’t Türk ismiyle yazılmıştır. Divanü Lügati’t Türk, Kaşgarlı Mahmut’un eseridir. Yazılma amacı, Arapların Türkçeyi öğrenmesi ve ne kadar zengin bir dil olduğunun kanıtlanması olarak bilinir. Yazılan ilk sözlükte, 7500 kelime olduğu görülmektedir. Sözlüğün içerisinde sadece sözlük özelliklerinin değil, dönemin sözlü eserlerinden olan şiirler ve atasözleri de bulunmaktadır. Bu yüzden temelde bir antoloji kitabı olarak ele alındığı bilinir. Şimdilerde zamanla geliştirilmiş, içeriği çoğaltılmış bir halde yazılmakta ve basımı tamamlanmaktadır. Türkçe sözlüklerin içeriğini incelediğinizde, Türkçe’nin zenginliğini ve ihtişamını öğrenme şansı bulursunuz. Birçok alanda kullanılabiliyor olması, faydalarının fazlalığını göstermektedir. Türkçe sözlükler hem öğrencilere hem Türkçe öğrenmek isteyenlere hem de tüm topluma Türkçe konusunda daha bilgili olmayı vadeder. Farklı modellerde üretilmesinin yanı sıra içeriğinde azalıp çoğalma gibi durumların olduğu bilinir. Bu tamamen sözlüğün hitap ettiği kişilerle bağlantılıdır. Belirli yaş gruplarına göre farklı sözlüklerin basıldığı bilinir. Hatta yayınevleri sözlük basımı sırasında, sözlükleri farklı kategorilerde ele alırlar. Bu da hitap edilen kitlede daha verimli sonuçlara ulaşmayı mümkün hale getirir. Türkçe Sözlük Modelleri Türkçe sözlükleri, Türkçeyi, Türk kültürünü daha yakından tanıma imkanı sunmaktadır. Türkçe sözlükleri incelediğinizdeyse birden fazla modelinin olduğunu görürsünüz. Söz konusu modeller hem içerik hem de cilt bakımından birbirinden ayrılırlar. Sözlük tasarımı, dizaynı farklı şekillerle karşınıza çıkar. Bunun en büyük nedeni sözlüklerin ihtiyaca uygun olarak hazırlanmasıdır. Sözlükler hedef kitlelerine göre daha yoğun veyahut daha sade içeriklerle hazırlanabilirler. Bunları örneklendirmek gerekirse; Türkçe sözlük kitabı, bazen sade ve basit açıklamalarla karşınıza çıkar. Bu sözlükler, genellikle okuma yazmayla yeni tanışan, Türkçeyi yavaş yavaş öğrenen çocuklar için hazırlanır. İlköğretim seviyesindeki öğrencilerin, inceleyebileceği ve anlama becerisinin yetebileceği seviyede düzenlenmektedir. İçeriğine baktığınızda, okuma yazma sırasında ve günlük hayatta karşılarına çıkabilecek kelimelerin işlendiğini görürsünüz. Bu kelimelerin açıklamaları çok yalın ve akıcı olarak sunulur. Çocukların daha basit bir şekilde anlayabileceği, sade tanımlar kullanılmaktadır. Bu yüzden söz konusu sözlükler ilkokul sözlükleri olarak geçerler. Çocukların belirli bir döneme gelene dek kullanıldıkları sözlükler olarak birçok konuda fayda sağladıkları bilinmektedir. Yazdıklarını, okurken ilk defa gördükleri kelimeleri öğrenebilmeleri için uygun bir adrestir. Türkçe sözlük kelimeler açısından daha yoğunsa, Türkçe içerisinde bulunan zenginlik sözlük içerisinde de yer alıyorsa, bu sözlük yetişkinlere hitap eden bir sözlük türüdür. İçeriğini incelerseniz, bugüne kadar karşınıza çıkan ya da çıkmayan birçok kelimenin anlamını bulabilirsiniz. Zaman zaman incelediğinizde ilk defa gördüğünüz kelimelerin var olduğunu görmeniz mümkündür. Türkçe kelimeler, sizin için daha tanıdık ve anlaşılabilir gelir. İçeriğinin kalabalık ve sayfa sayısının fazla olduğu gözlemlenir. Bu, Türkçe’nin ne denli geniş bir dile sahip olduğunu anlatmak için yeterlidir. Türkçe sözlük modelleri genellikle farklı iç dizaynlarla hazırlanır. Bunlar, yine sözlüğün hitap ettiği kitleye bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Sözlüğün düzenlenmesi sırasında eğer bir ilkokul sözlüğü hazırlanıyorsa, içerik daha eğlenceli hale getirilir. Çocukların sözlükleri incelerken dikkatlerini çekmek için görsel detaylara yer verilmektedir. Bu yüzden kelimelerin tanım anlamlarına denk gelen görsellerin de yer verildiği modeller bulunur. Sözlükler görsel eklentilerinin yanı sıra renklerle de ön plana çıkarlar. Çünkü sözlüklerin içeriğini incelediğinizde, renkli yazıların, kenar süslemelerinin olduğunu görebilirsiniz. Bu durum, yetişkin sözlüklerinde daha farklıdır. Yetişkinler için hazırlanan, biraz daha ağır içeriklere sahip Türkçe sözlük kitap modelleri, sade bir şekilde düzenlenirler. Genellikle aranan kelimelerin renkli şekilde yazıldığı görülür. Yazılar aynı puntoda ve sade bir renkle işlenmiştir. Türkçe sözlüklerin çeşitleri arasındaki diğer bir değişiklik sözlüklerin ciltleriyle bağlantılıdır. Sözlüklerin dış kısmında farklı tercihler yapılır. Birden fazla modellinin olması, bu çeşitliliğin artmasının en büyük nedenidir. Sözlükler, dışında istenilen kapak dizaynı ve ciltlemeyle basıma gönderilir. Bu sırada karton kapak ve kalın cilt Türkçe sözlük modelleriyle karşılaşabilirsiniz. Satın almak istediğiniz sözlüğe karar vermeniz de tamamen sizin tercihinizle bağlantılıdır. Sözlükleri satın alırken dilerseniz büyük boy dilerseniz küçük boy olarak temin edebilirsiniz. Sözlüklerin cep boy olarak tasarlandığı modeller de bulunmaktadır. Bu yüzden modeller, Türkçe sözlük fiyat aralıklarını etkilemektedir. Farklı tasarımlar, farklı iç dizayn ve boyut sözlüklerin fiyatlandırması sırasındaki değişikliklerin temel nedenleri arasındadır. Sözlük modellerinde var olan çeşitlilikten ötürü aradığınızı bulmakla ilgili sorun yaşamazsınız. Hemen her yaşa, her alana ve her bireye hitap eden Türkçe sözlükler TDK uyumlu şekilde topluma sunulurlar. Türkçe Sözlüğün Faydaları Türkçe sözlükler birçok insan tarafından kelimelerin anlamlarının bakılması için kullanılsa da bazıları, sözlükleri okumayı seçerler. Sözlükleri tıpkı bir kitap okur gibi okuyan belirli bir kesim insan vardır. Bu insanların asıl amacı, sözlüğün verdiği tüm bilgileri alabilmek ve Türkçe’nin sunabileceği tüm avantajlardan faydalanmaktır. Türkçe sözlüğe hakim olmak, sizleri birçok konuda ön plana çıkarır. Türkçe sözlük anlamı konusunda daha geniş bir bilgi birikiminizin olması, sizleri çok daha bilgili yapar. Bulunduğunuz ortamda bilgi konusunda her zaman öne çıkarsınız. Bu sayede Türkçe sözlüklerle daha kolay anlayabilen ve öğrenen birine dönüşürsünüz. Sözlük okumanın bir diğer faydası, kelime haznenizin genişlemesidir. Eğer Türkçe sözlük kullanıyorsanız birçok insanın anlamını bilmediği kelimeleri bilirsiniz. Bu, size her zaman ayrıcalık kazandırır. İnsanların durup düşünmek zorunda kaldığı konularda siz daha başarılı adımlar atma şansı elde edersiniz. Sözlüklerle kişilerin okuduklarını anlamaları kolaylaşır. Bir konuda araştırma yaptığınızda, anlamını bilmediğiniz bir kelimeyi sözlükten öğrenebilirsiniz. Sözlüklerin sunduğu içeriklerin doğru olması, kelime anlamlarının Türk Dil Kurumu’na uyumlu olması, güvenebilmenizi sağlar. İnternet ortamını kullanmaya gerek kalmadan, farklı kaynaklardaki doğruluğundan emin olmadığınız bilgilere bakmadan, direkt sözlüklerden öğrenebilirsiniz. Sözlükler, özellikle internetin olmadığı zamanlarda bir hayli büyük bir ihtiyaçtı. Hala özellikle eğitim sırasında kullanılmasının yanı sıra kişilerin dilini daha yakından tanıması için önemli bir yere sahiptir. Bir kitap okurken, film izlerken karşılaştığınız kelimeleri sözlüklerden aratabilirsiniz. Ayrıca sözlükler, en çok Türk dilini yeni öğrenirken işe yarar. Türkçe sözlük kullanarak kelimelerin anlamlarını öğrenmek kolaylaşır. Hem doğru yazılışlarını hem de gerçek anlamlarını öğrenmiş olursunuz. Yabancıların Türkçeyi öğrenmesi sırasında en büyük destekçilerinden biri Türkçe sözlüklerdir. Türkçe sözlük anlamı güvenilir kaynaklardan elde edilen hem gündelik hem de daha önce görmediğiniz kelimelerle hazırlanır. Bu yüzden özellikle dil öğrenmek isteyenlerin kelimeleri daha hızlı kavraması açısından önemlidir. Sözlükleri kullanarak öğrendiğiniz kelimeler ve anlamları, günlük hayattaki konuşma tarzınızın değişmesine de neden olur. Çünkü kelimeleri daha yakından inceleme şansı bulmuş olursunuz. Anlamlarını bildiğiniz kelimelerle konuşmak sizi daha düzgün ve akıcı bir Türkçe ile konuşmaya sevk eder. Türkçe Sözlüğün Kullanım Alanları Türkçe sözlüklerin içeriğine ve modellerine göre farklı kullanım alanları bulunmaktadır. Aynı amaca hizmet etmesine rağmen hitap ettiği kişilerden ötürü değişiklik göstermektedir. Detaylara inmek gerekirse, Türkçe sözlükler ilk olarak okuma yazmayla tanışan çocuklar tarafından kullanılır. Çocukların, okumayı yeni öğrendikleri kelimelerin anlamlarını görebilmelerini sağlar. Ayrıca kelimelerin doğru yazılışlarını görebilmeleri açısından faydalanılmaktadır. Çocukların, kitap okurken ilk defa gördükleri kelimelerin anlamlarını bulmak için kullanılan adreslerden biri de sözlüklerdir. Sözlükler sayesinde okunulan cümlenin tam anlamı öğrenilir. Anlam karmaşası yaşanmaması adına sözlükler kullanılır. Sözlüklerin satın alınma nedenlerinden biri de Türkçe öğrenmektedir. Türkçe öğrenmek isteyen kişiler sözlüklerden yardım alırlar. Sözlükler Türkçe kelimelerin yazılışını, anlamlarını öğrenmek açısından önemli bir yere sahiptir. Hatta sözlükleri kullanarak çok daha hızlı bir şekilde Türkçe öğrenmek mümkündür. Türkçe sözlük kullanımı arasında çeviri de yer alır. Çeviri işlerini yürüten kişilerin daha önce karşılaşmadıkları kelimeleri tercüme etmek için Türk Dil Kurumu tarafından onaylanmış sözlükleri tercih ederler. Bu sayede çeviri yapılan metin, şarkı, roman, şiirlerde kullanılan kelimeler, istenilen anlamlarla değiştirilirler. Sözlük genel manada kelimelerin anlamlarının öğrenildiği kaynaktır. Çok eski zamanlardan bu yana Türkçe ile ilgilenenlerin, eğitmenlerin, en önemli destekçilerinden biri olduğu bilinir. Bu yüzden Türkçe sözlükleri hemen her yerde görebilirsiniz. Özellikle eğitim öğretim yaşında olan çocukların bulunduğu evlerde sözlük olmazsa olmazlar arasında yer alır. Türkçe Sözlük Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler Türkçe sözlükler, kelimeler ve anlamlarının bir arada bulunduğu kitaplardır. Yine de kitapların satın alınması sırasında bazı detaylara karşı daha dikkatli olmak gerekir. Türkçe sözlük kullanmak istiyorsanız, öncelikli olarak sözlüğünüzü hangi alanda kullanacağınızı belirlemelisiniz. Sözlüğü küçük bir çocuk için alıyorsanız, içeriğinin çocuklara uygun olduğundan emin olmanız gerekmektedir. Eğer yetişkinlere uygun bir sözlük satın almak istiyorsanız daha detaylı ve fazla kelime bulunduran sözlüklerden birini satın alabilirsiniz. Sözlüklerin satın alınması sırasında dikkat edilmesi gereken diğer bir detay, sözlüklerin içeriklerinin güvenilir olmasıdır. Bu yüzden öncelikli olarak yazarının ve yayınevinin bilgilerini kontrol etmeniz gerekir. Türk Dil Kurumu’na uyumlu şekilde hazırlanmış sözlükleri tercih etmeniz beklenir. Böylece öğrendiğiniz içeriklerin doğruluğundan emin olabilirsiniz. Türkçe sözlük almak istediğinizde sözlüğünüzün boyutuna dikkat etmeniz de gerekli olanlar arasındadır. Çünkü sözlüğünüzü nerede taşıyacağınız, nerede kullanacağınız gibi detaylar ölçü konusunda belirleyici unsurlardandır. Sözlük alma sırasında hangi sözlüğü almak istediğinize karar verdiğinizde, piyasayı gözden geçirmeniz önerilir. Bu sayede sözlüklerin fiyatları konusunda bilgi sahibi olabilirsiniz. Fiyat açısından bütçenize denk bir tedarikçi bulmanız çok daha kolay olur. Genel olarak incelediğinizdeyse, Türkçe sözlüklerin bütçenizle uyumlu olduğunu görürsünüz. Fiyat aralıkları, sözlüklerin resimli olması, cildi, yayınevi gibi detaylara bağlı olarak değişse de sanıldığından uygundur. Satın almak istediğinizde, aradığınız seçenekleri basit bir şekilde bulabilmenizin yanı sıra ödeme kısmında zorlanmazsınız. Türkçe Sözlük Fiyatları Türkçe sözlük fiyatları söz konusu olduğunda fiyatları etkileyen faktörler birden fazladır. Eğer sözlük satın almak istiyorsanız, bu faktörlere bağlı olarak farklı fiyatlarla karşılaşırsınız. Fiyatları etkileyen en büyük detay, sözlüğün içeriğidir. Çocuk sözlükleri ve profesyonel, yetişkin sözlükleri arasında fark vardır. Bu sözlükler, içerik ve kelime sayısı bakımından değişiklik gösterirler. Ayrıca sözlüğün yazarı, yayınevi fiyatları belirleyen detaylar arasında yer alır. Sözlük satın almak istiyorsanız, resimli çocuk sözlüklerinin standart çocuk sözlüklerine göre daha maliyetli olduğunu bilmeniz gerekir. Renklendirilmiş sözlüklerse resimli sözlüklerden uygun fiyatlarla satışa sunulmaktadır. Tüm bu detaylar göz önüne alınırken sözlüğün yaprak kalitesi, sayfa sayısı, cildi gibi unsurlar da etkilidir. Üretimi, basımı sırasında yapılan maliyet de sözlüklerin satış fiyatlarına yansır. Bu yüzden sözlük satın almak istediğinizde daha az ya da daha fazla ödeme yapabilirsiniz. Sözlük satın alma sırasında satın aldığınız tedarikçi de önemlidir. Türkçe sözlük fiyatı tedarikçiden tedarikçiye değişir. Ücretlendirme kısmında hem ihtiyacınıza hem de bütçenize uygun bir Türkçe sözlük bulmakta zorlanmazsınız. Çeşitlerin ve modellerin bir hayli fazla olması, fiyatlar açısından uygun olanı bulmanızı sağlamaktadır. Fazla bir ödeme yapmadan, uzun yıllar boyu kullanabileceğiniz Türkçe sözlüklerden birini satın alabilirsiniz. Türkçe Sözlüklerin İçeriğinde Ne Vardır? Türkçe sözlükler, Türkçe kelimeleri ve kelimelerin anlamlarını barındırmaktadır. Kelimelerin Türk Dil Kurumu’na göre yazılışlarını ve gerçek anlamlarını bulabilirsiniz. Bazı sözlüklerde, kelimelerin gerçek anlamlarının ardından, gerçek anlamın geçirildiği örnek cümlelere de rastlanılmaktadır. Resimlerin eklendiği, deyimlerin ve atasözlerinin yer aldığı sözlük türleri bulunur. Türkçe sözlük ve Atasözleri ve Deyimler sözlüğü birbirinden ayrı olmasına rağmen bazı sözlüklerde bir arada işlenmektedir. Türkçe Sözlükler Neye Göre Satın Alınmalı? Türkçe sözlüklerin satın alınması sırasında dikkat edilmesi gereken en büyük detay, sözlüğün içeriğidir. İçeriğin yani kelimelerin çocukların veyahut yetişkinlerin seviyesine uygun olarak hazırlanması gerekir. Eğer bir yetişkin sözlüğü almak istiyorsanız, sözlüğün içeriğinin geniş olduğuna ve açıklamaların daha detaylı olmasına dikkat edilmelidir. Çok daha önemlisi, sözlüğün içeriklerinin doğru olduğundan emin olunmalıdır. Türkçe Sözlükler Çocuklara Özel Üretilir mi? Türkçe sözlüklerin çocuklar için üretilen versiyonları bulunmaktadır. Bu sözlükler, standart sözlüklerden daha az kelime barındırır. Çocukların günlük hayatta karşılaşabilecekleri, okudukları kitaplarda görecekleri kelimeler bulunur. İçeriğindeki kelimelerin açıklamaları daha yalın ve anlaşılırdır. Hatta çocukların ilgisini çekebilecek şekilde renklendirme ve görsel eklemelerinin yapıldığı modeller bulunmaktadır. » İlk Örneklerden Günümüze Türkçenin Önemli Sözlükleri İlk Örneklerden Günümüze Türkçenin Önemli Sözlükleri BAŞLANGIÇTAN GÜNÜMÜZE TÜRKÇE SÖZLÜKLER Türk dünyasında sözlükçülük geleneği oldukça eskidir. Kaşgarlı Mahmut’un hazırladığı Divanü Lügati’t-Türk 1072-1074 adlı eser, Türkçenin ilk sözlüğüdür. Bu sözlüğün hazırlanış amacı Araplara Türkçeyi öğretmektir. Kaşgarlı Mahmut bu sözlükte 7500 kelimeyi şiir, atasözü gibi örneklerle açıklamıştır. Bu sözlük, ayrıca birçok bilim dalına kaynaklık etmesi açısından da çok değerlidir. Zemahşerî’nin 12. yüzyılda hazırladığı Mukaddimetü’l Edep ise Arapça, Farsça, Türkçe ve Moğolca biçiminde düzenlenmiş bir sözlüktür. Bu sözlük, uzun yıllar medreselerde ders kitabı olarak okutulmuştur. Hristiyan din adamlarına Kıpçakçayı öğretmek için 14. yüzyılda İtalyanlar ve Almanlar tarafından hazırlanan Codex Cumanicus Kodeks Kumanikus da Karadeniz’in kuzeyindeki Kıpçak Türklerinin Kumanlar halk ağzından derlenmiş iki bölümlük bir eserdir. Eserin adı Latincedir ve Kuman Kitabı anlamına gelir. Gramer örneklerini, Türkçe, Latince kelimeleri ve metinleri içeren bir çalışmadır. Ali Şir Nevaî’nin 15. yüzyılda yazdığı Muhakemetü’l-Lügateyn adlı eseri de Türkçe ve Farsçayı karşılaştıran bir eserdir. Bir çeşit dil bilgisi kitabı olan bu eser, Türk dili hakkındaki görüşleri ve Türk kültürü hakkında bilgiler içermesi bakımından önemlidir. Yazar, Türkçenin gücünü ortaya koymaya çalışırken Türklerin sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal yaşantısı içinde geçen pek çok terim ve kelimeyi kullanmış, açıklamıştır. Eser bu yönüyle de bir sözlük olarak kabul edilmektedir. OsmanlIda basımevlerinin oluşumundan önceki sözlüklerin tümü Arap sözlükçülüğünden yararlanılarak hazırlanmıştır. Bu sözlükler Arapça ve Farsça kelimelerin karşılıklarını vermektedir. Bu sözlüklerden en ünlüsü 16. yüzyılın bilginlerinden Vankulu Mehmet Efendi’nin kendi adıyla anılan Kitab-ı Lügat-ı Vankulu adlı çeviri sözlüğüdür. Bu sözlük, kırk bini aşkın maddeyi içeren Arapça-Türkçe bir sözlüktür. OsmanlIda manzum sözlükler de hazırlanmıştır. Sümbülzade Vehbi’nin Tuhfe-i Vehbi adlı eseri, Farsçadan Türkçeye yazılmış manzum bir sözlüktür. 18. yüzyılda Tebrizli Hüseyin Bin Halefi’nin Burhan-ı Katı adlı sözlüğünü Mütercim Asım, Tercüme-i Burhan-ı Katı adı ile çevirmiştir. Bu sözlük, kendi döneminin ihtiyacını karşılamıştır. Mütercim Asım, bu dönemde başka sözlükler de düzelterek çevirmiş, kültürümüze ve dilimize değerli katkılarda bulunmuştur. Ülkemizde matbaanın gelişimiyle birlikte sözlük çalışmaları da hız kazanmıştır. Bu dönemde hazırlanan sözlüklerin çoğu, Osmanlı Türkçesinin söz varlığını ortaya koyan çalışmalardır. Ahmet 1876’da iki ciltten oluşan Lehçe-i Osmanî’ı hazırlamıştır. Dönemin Türkçesi bu sözlükte, Arap alfabe sistemi ile örnek cümleler verilerek ortaya konmuştur. Türkçe kelimelere yer verdiğinden kendinden sonra hazırlanacak eserlerin öncüsü olması da bu sözlüğün önemli bir yönüdür. 1890’da ise Muallim Naci, Lügat-i Naci adlı Osmanlıca bir sözlük hazırlamıştır. Bu sözlükte Osmanlıcadaki Arapça ve Farsça kelimelerin karşılıkları verilmiştir. Bu dönemin başarılı diğer bir sözlüğü ise 1899’da Şemsettin Sami tarafından hazırlanan Kamus-ı Türkî’dir. Bu sözlükte Şemsettin Sami’nin bazı maddelerde yabancı kelimelerin yerine Türkçelerinin kullanılması gerektiğini önermesi, oldukça önemlidir. Birçok bilim insanı tarafından Türkçe sözlükler de hazırlanmıştır. Ünlü Türkolog Friedrich Wilhelm Radioff’un Firedrik Vıihem Radiof adıyla bilinen Radloff Lügati 1893’te yazılmaya başlanmış ve 1911’de bitirilmiş, dört ciltlik bir sözlüktür. Bu sözlük, yaklaşık kırk lehçe ve ağızdan toplanmış dil malzemelerini içeren bir çalışmadır. İngiliz bilim insanı Sir James William Redhouse Ceyms Vılyım Redhaus tarafından 1891 ’de hazırlanan Redhouse Sözlüğü de Türkçeden İngilizceye yazılmış bir sözlüktür. Cumhuriyet’in ilanı ile birçok alanda olduğu gibi sözlükçülük alanında da önemli atılımlar gerçekleştirilmiştir. 1928’de Harf Devrimi’ne ve Batılı düşünce sistemine yönelinmesi ile Türkçenin iyi bir sözlüğe olan gereksinimin farkına varılarak çalışmalara başlanmıştır. Türkçenin sınırlarını çizmek, söz varlığını saptamak, Türkçede karşılığı olan yabancı kelimelerin yerine Türkçelerinin kullanılmasına katkıda bulunmak, bir yazım birliği sağlamak gibi amaçlarla 1928’de Dil Encümeni kurulmuştur. 1930 yılında hazırlanan Yeni Türk Lügati adlı sözlük, bu ihtiyaçları karşılamaya çalışmıştır. Latin harfleri alfabesine göre hazırlanan bu sözlükte kelime, tanımlarıyla birlikte yer almaktadır. Türk dili konusundaki çalışmaları resmî ve bilimsel çerçevede yürütmek amacıyla adı 1932 yılında Türk Dil Kurumu olarak değiştirilen Türk Dili Tetkik Cemiyeti kurulmuş, bu oluşum sözlük hazırlama işini de üstlenmiştir. TDK’nin sürekli geliştirdiği Türkçe Sözlük, birçok ihtiyacı karşılar duruma gelmiştir. TDK’nin dışında birçok özel kuruluş ve araştırmacı da Türkçe sözlükler hazırlamıştır. TDK, Türkçenin söz varlığını saptamak amacıyla derleme, tarama, terim, öteki Türk lehçeleri, eski lehçeler gibi birçok alanda sözlükler hazırlamıştır. Sekiz ciltten oluşan Tarama Sözlüğü 1963-1977, on sekiz ciltten oluşan Derleme Sözlüğü 1963-1982, Ahmet Caferoğlu’nun Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü gibi eserler, bunlara örnek verilebilir. Günümüzde TDK; Güncel Türkçe Sözlük, Sesli Türkçe Sözlük, Büyük Türkçe Sözlük, Kişi Adları Sözlüğü, Türk Lehçeleri Sözlüğü, Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü, Bilim ve Sanat Terimleri Sözlüğü, Derleme Sözlüğü Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Tarama Sözlüğü, Yazım Kılavuzu gibi birçok sözlük hazırlamıştır. Bu sözlükler aynı zamanda Genel Ağ ortamında da kullanıcıların hizmetine ve önerilerine sunulmuştur. Bu sözlükler, öneriler ve yeni çalışmalar neticeTDK’nin Sözlüğü Codex Cumanicus Kamus-i Türkî Divanü Lügati’t-Türk sinde sürekli güncellenmektedir. Mehmet Bedri Gültekin arkadaşımın Kürtçe Eğitim Sorunu başlıklı kitabını yeniden okurken aklıma geldi Acaba dillerin ilk sözlükleri hangi tarihlerde yazılmıştır. Sözlüklerin zamandizini, bir tür uygarlık tarihi özeti Akalın arkadaşımdan rica ettim, İstanbul Üniversitesi’nde yıllarca İngilizce öğretti, beni Bursalı’dan da Almanca sözlüklerin tarihçesini istedim, sağolsun köşesinde yazdı Cumhuriyet, 13 Ağustos 2012.Her iki arkadaşıma teşekkür ediyorum. Bendeki bilgileri de ekleyince, sözlüklerin zamandizini SÜMERCE-AKADCA MÖ 2300 Dünyanın bilinen ilk sözlüğü çivi yazısıyla ve Hüseyin Haydar’ın Doğu Tabletleri gibi tabletlerin üzerine yazılmış. Bugün Beşar Esat’ın yönettiği uygarlık ülkesi Suriye’de Ebla’da bulunmuş. Uygarlığın Sümerlerle başlaması gibi sözcüklerin tarihi de Asya kökenli Sümerler ve Batı Asya’lı Akadlarla SÜMERCE-BABİLCE MÖ 2000’ler Bitişgen dil olan Sümerce ile Akadca gibi Sami dili olan Babilce arasındaki eşanlamlar verilmiş. Yine tabletlere yazılmış ve yine Asya dilinden Asya ÇİNCE MÖ 9. ve 3. yy MÖ 9. yüzyılda Chou Hanedanı döneminde yapılmış olan Sichoupian adındaki sözlük, Çin kaligrafisini gösteriyor ve ilk Çince sözlük diye anılıyor. Ancak çağdaş bilimdeki sözlük tanımına uyan ilk eser, MÖ 3. yüzyılda ve Erye diye anılıyor. Çinceden Çinceye anlamları GREKÇE MÖ 4. yy ve MS 1. yy Ros’lu Filitas, Homeros’ta ve diğer Yunan klasiklerinde geçen az bilinen sözcükleri ve bazı yerel deyimleri Ataktei Glossai adı altında toplamış ve açıklamış. Ancak Grekçe eşanlamlar sözlüğünü ilk kez yapan Sofist Apollonius. Tarih MS 1. SANSKRİTÇE MS 4. yy Amara Sinha, Sanskritçe ilk sözlüğü Amarakosa adıyla yazmış. Nazım biçimde 10 bin sözcük ARAPÇA 8-14. yy Araplar Kur’an ve Hadislerdeki sözcükler için ilk harfe göre, genel sözlükleri ise son sese, yani uyağa kafiye göre düzenlenmişler. Lisan-el-Arap, El-Kamus-İl Muhit gibi sözlükler 8. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar JAPONCA 7. ve 9. yy İlk Japonca sözlük MS 682’de Çin karakterleriyle yazılmış, ancak bizim ilk Türkçe sözlük gibi, o da kayıp. Günümüze ulaşan ilk Japonca sözlük Tenrei Banşo Meigi, 835 yılında yazılmış. Çince eşanlamlar TÜRKÇE 8, 11 ve 14. yy İlk Türkçe sözlüğün Çince adını biliyoruz Tu-Küe-Yü. Yani Tu-Küe dili Türk dili. Bu Türkçe sözlüğün izine 9. yüzyılda Japonya’da rastlamışlar. Çin Hanedan kayıtlarını derleyen Liu Mai Tsai’in verdiği bilgiye göre, bu sözlüğün bir kopyası Japonya’ya götürülmüş ve 9. yüzyıl sonunda yabancı dil sözlükler katalogunda yer alıyor. Türk dili sözlüğünün ne yazık ki kendisi kayıp, ancak sözlükten yapılan alıntının bulunduğu bir katalog var Liu Mai Tsai, Die chinesische Nachrichten zur Geschichte der Ostturken, 1-2, Wiesbaden 1958. çevirisini dostum Ahsen Batur Selenge Yayınlarından yayınladı Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, çev. E. Kayaoğlu-D. Banoğlu, İstanbul 2006, yazılma tarihine gelince, kanımca 8. yüzyıldan geç olamaz. Çünkü Çinliler Tu-Küe Tucya sözcüğünü Göktürkler için kullanıyorlardı. Bilindiği gibi Tokuz Oguz /Uygur ve Karluk ittifakı Göktürk hâkimiyetine 742 yılında son verdi. Tu-Küe-Yü başlıklı bu sözlüğün, 742 sonrasındaki Uygur döneminde değil, daha öncesinde yazılmış olması adı ve alıntısı bulunan bu Türk Dili Sözlüğü’nün bir gün bulunması ne büyük mutluluk anda elimizde olan ilk Türk dili sözlüğü, bilindiği gibi, Kaşgarlı Mahmut’un 1074 yılında tamamladığı Divan-ı Lugat-it Türk’tür. Kaşgarlı Mahmut, bu dev eserinde Türkçe sözlük ve kavramların Arapça karşılıklarını açıklar ve Türk dilinin yapısı üzerine bilimsel saptamalarda bulunur. Kaşgarlı’nın Lugat’ı yer yer ansiklopedi özellikleri de taşır. 11. yüzyıl için olağanüstü bir eserdir. Türk Dil Kurumu Besim Atalay’ın çevirisiyle 4 cilt basmıştır Ankara 1941. Kabalcı Yayınevi de yayımladı. Divan-i Lugat-it Türk, her evde bulunmalıdır. Gelinlerin ve damatların çeyizlerine konmalıdır. Dünya uygarlığının büyük eserlerinden Mahmut’un Lugatinden sonraki Türkçe sözlük, Codex Cumanicus’tur. 1304 yılında yazılmıştır. Türkçe sözcüklerin Latince karşılıklarını verir ve sözcüğün kullanıldığı örnek Türkçe cümlelere de yer verir. Örneğin Köngül gönül sözcüğüyle ilgili olarak verilen 18 örnekten biri şöyle “Köngül közi bile bak-” Bugünkü Türkçemizle Gönül gözü ile bakmak K. Görnbech, Komanisches Wörterbuch,-Türkisches Wortindex zu Codex Cumanicus-, Kobenhavn 1942. Türkçe basım Kuman Lehçesi Sözlüğü, çev. Prof. Dr. Kemal Aytaç, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1992, Türkçesi üzerine sözlük özellikleri taşıyan Kölemen hükümdarlığı zamanında, 15. yüzyılda yazılmış başka eserler de var. Kuman/Kıpçaklar, kendilerine Türk, Anadolu’daki Selçuklu ve Osmanlıya ise Türken diyorlardı ve asıl Türkçenin kendi dilleri olduğunu SEKİZİN SONRASIİlk sekizin içinde Grekçe Eski Yunanca dışında yalnız Asya dillerini görüyoruz. Asya’nın bitişgen dillerinden olan Sümerce, Sami dillerinden Akadca ve Babilce, Çince, Grekçe, Sanskritçe, Arapça, Japonca ve sekizden sonra Avrupa dillerinde yazılmış sözcükler geliyor. Onları yarın sıralayacağız. Ancak bu ilk sekizde bana üç eksik var gibi geldi. Bir, Persçe/Farsça, ikincisi İbranice ve üçüncüsü Latince. Bana gelen bilgilerde MS 1000’lere kadar Farsça, İbranice, Finike ve Kartaca dillerinde ve Latince sözlük gözükmüyor. Yanlışımız varsa lütfen aydınlatınız.

türkçenin önemli sözlükleri ve yazarları